शब्दांच्या जाती नाम, सर्वनाम, विशेषण, क्रियापद

 शब्दांचे असे आठ प्रकार आहेत त्यांनाच शब्दांच्या आठ जाती असे म्हणतात. बदल होणे याला व्याकरणात विकार असे म्हणतात. शब्दांच्या आठ जातींपैकी नाम, सर्वनाम, विशेषण व क्रियापद ही चार विकारी आहेत म्हणजेच त्यांच्यात लिंग, वचन, विभक्ती यामुळे बदल होतो. क्रियाविशेषण, शब्दयोगी, उभयान्वयी व केवलप्रयोगी ही चार अविकारी आहेत म्हणजेच त्यांच्यात लिंग, वचन, विभक्ती यामुळे बदल होत नाही. विकारी व अविकारी यांना अनुक्रमे सव्यय व अव्यय असे म्हणतात.    

१) नाम – वाक्यात येणा-या शब्दांपैकी जे शब्द प्रत्यक्षात असलेल्या किंवा काल्पनिक वस्तूंची किंवा त्यांच्या गुणांची नावे असतात, त्यांना नाम असे म्हणतात.

२) सर्वनाम – जे शब्द कोणत्याही प्रकारच्या नामांच्या ऐवजी येतात त्यांना सर्वनाम असे म्हणतात.

३) विशेषण- जे शब्द नामाबद्दल अधिक माहिती सांगतात व त्यांचे क्षेत्र मर्यादित करतात त्यांना विशेषण असे म्हणतात          

४) क्रियापद- जे शब्द क्रिया दाखवून वाक्याचा अर्थ पूर्ण करतात त्यांना क्रियापद असे म्हणतात. 

५) क्रियाविशेषण- जे शब्द क्रियापदाबद्दल अधिक माहिती सांगतात त्यांना क्रियाविशेषण असे म्हणतात.

६) शब्दयोगी अव्यय – जे शब्द नामांना किंवा सर्वनामांना जोडून येतात व वाक्यातील शब्दांचा संबंध दाखवतात त्यांना शब्दयोगी अव्यय असे म्हणतात.

७) उभयान्वयी अव्यय – जे शब्द दोन शब्द किंवा दोन वाक्ये जोडतात त्यांना उभयान्वयी अव्यय असे म्हणतात. (१) समूच्ययबोधक उभयान्वयी अव्यय, (२) विकल्पबोधक उभयान्वय, (३) न्यूनत्वबोधक अव्यय, (४) परिणामबोधक  अव्यय

८) केवलप्रयोगी अव्यय – जे शब्द आपल्या मनातील वृत्ती किंवा भावना व्यक्त करतात त्यांना केवलप्रयोगी अव्यय असे म्हणतात.

१. हर्षदर्शक केवलप्रयोगी अव्यये २. शोकदर्शक केवलप्रयोगी अव्यये  ३. आश्चर्यकारक केवलप्रयोगी अव्यये ४. प्रशंसादर्शक केवलप्रयोगी अव्यये ५. संमतिदर्शक केवलप्रयोगी अव्यये ६. विरोधीदर्शक केवलप्रयोगी अव्यये ७. तिरस्कारदर्शक केवलप्रयोगी अव्यये ८. संबोधनदर्शक केवलप्रयोगी अव्यये ९. मौनदर्शक केवलप्रयोगी अव्यये

शब्दांच्या जाती सराव प्रश्नपत्रिका- 

1➤ प्रश्न १ ला – आमच्या शाळेत अनेक खेळाडू, गायक व लेखकही आहेत. या वाक्यात एकूण किती सामान्यनामे आली आहेत ?

१) तीन २) चार ३) दोन ४) पाच

2➤ प्रश्न २ रा – (प्रामाणिकपणा)हा कुत्र्याचा गुण आहे. कंसातील शब्दाचा नाम प्रकार ओळखा ?

१) विशेष नाम २) सामान्य नाम ३) भाववाचक नाम ४) धातूसाधित नाम

3➤ प्रश्न ३ रा – (शहाण्याला) शब्दाचा मार. कंसातील शब्दाची जात कोणती ?

१) विशेषण २) नाम ३) सार्वजनिक विशेषण ४) सर्वनाम

4➤ प्रश्न ४ था –मीठामुळे जेवणाची रूची वाढते. दिलेल्या वाक्यात किती नामे आहेत ?

१) चार २) तीन3) दोन 4) एक

5➤ प्रश्न ५ वा –खालीलपैकी कोणते नाम ‘धर्मवाचक’ नाम आहे ?

1) कृष्ण २) नदी३) हिंदू४) गुलामगिरी

6➤ प्रश्न ६ वा - (कोण) ही गर्दी! या वाक्यातील कंसातील शब्दाचा सर्वनाम प्रकार कोणता ?

१) धातूसाधित सर्वनाम २) प्रश्नार्थक सर्वनाम ३) दर्शक सर्वनाम४) सामान्य सर्वनाम

7➤ प्रश्न ७ वा – त्याने (आपण) होऊन चूक कबूल केली. दिलेल्या वाक्यातील कंसातील सर्वनामाचा प्रकार कोणता?

१) पुरूषवाचक सर्वनाम २) द्वितीय पुरूषवाचक सर्वनाम ३) आत्मवाचक सर्वनाम ४) अनिश्चित सर्वनाम

8➤ प्रश्न ८ वा –(ज्याने) करावे त्यानी भरावे. दिलेल्या वाक्यातील कंसातील शब्दाचा सर्वनाम प्रकार ओळखा.

१) दर्शक सर्वनाम २) संबंधी सर्वनाम ३) आत्मवाचक सर्वनाम ४) पुरूषवाचक सर्वनाम

9➤ प्रश्न ९ वा- पुढीलपैकी कोणत्या वाक्यात कंसातील शब्दाची जात सामान्य नाम आहे ?

१) आता मी (काय) बोलावे ? २) मी (काय) करणार आहे ते आता सांगणार नाही. ३) तुम्ही बाजारातून (काय) आणले? ४) तुला (काय) हवे ते सांगणार केव्हा?

10➤ प्रश्न १० वा- पुढीलपैकी कोणते सर्वनाम प्रश्नार्थक सर्वनाम व अनिश्चित सर्वनाम या दोन्ही प्रकारात वापरतात ?

१) तू २) आम्ही ३) कोणी ४) मला

11➤ प्रश्न ११ वा- पुढीलपैकी कोणते सर्वनाम ‘पुल्लिंगी’ व ‘स्त्रिलिंगी‘ दोन्हीसाठी वापरू शकतो ?

१) तो २) त्याने ३) तू ४) तिला

12➤ प्रश्न १२ वा- (माझे) पेन हरवले आहे. कंसातील विशेषणाचा प्रकार ओळखून पर्याय क्रमांक निवडा ?

१) संख्या विशेषण २) धातुसाधित विशेषण३) सार्वनामिक विशेषण४) गुणविशेषण

13➤ प्रश्न १३ वा- खालीलपैकी कोणते संख्याविशेषण नाही ?

१) थोडी मुले २) पाचपट रूपये ३) कोणता गाव ४) सहावे पुस्तक

14➤ प्रश्न १४ वा- खालीलपैकी कोणत्या वाक्यात अधिविशेषण आले नाही ?

१) फुले सुंदर आहेत. २) गौरीचे अक्षर छान आहे. ३) कडू काकडी कोणालाच आवडत नाही. ४) ग्रंथ मोठा होता.

15➤ प्रश्न १५ वा- खालीलपैकी धातुसाधित विशेषण कोणते ?

1) काळा फळा २) पेटती काडी३) दहा वह्या ४) सुंदर गुलाब

Your score is